آیا زندگی و ظهور امام زمان(عج) در سرداب است؟
سوال:
آیا این مطلب درست است که مهدی موعود(عج) در چاه یا سرداب خاصی زندگی و سپس از آنجا ظهور می کند؟
جواب:
سمعانی (متوفای 562 ق) از علمای اهل سنت، اولین کسی است که بحث سرداب و نسبت دادن آن با محل غیبت و زندگی و ظهورامام زمان(عجل الله فرجه) را مطرح می کند و می گوید: سرداب معروف غیبت در سامرّا است، کنار همان مسجد جامع که شیعه عقیده دارد حضرت مهدی(عج) از آنجا ظاهرمی شود[1] و سایر کسانی که بعدا آنرا مطرح کرده اند، اصل آنرا از کتاب سمعانی گرفته و نقل نموده اند و حال آنکه در کتب معتبر و حتی غیر معتبر شیعه، بحثی از سرداب سامراء و ارتباط آن با غیبت و زندگی و ظهور امام زمان(عج) وجود ندارد.
اولین کسی که از علماء شیعه در همان ابتدا نسبت به این تهمت ناروا موضع گرفته و پاسخ داده اند، جناب عبدالجلیل قزوینی (متوفای 560 ق) می باشد که معاصر با سمعانی بوده است. ایشان در این خصوص چنین می گویند: حضرت مهدی(روحی فداه) خود در سرداب نیست. فقط محل ولادت آن حضرت در سرداب بوده است. وی در عالم روشنایی و روی سطح زمین است نه در زیر زمین[2].
جناب اربلی (متوفای692ق)در پاسخ به این اتهام می گویند: «کسانی که به وجود حضرتش اعتراف دارند، نمی گویند که ایشان در سرداب زندگی می کند، بلکه او در این عالم وجود زنده است و در شهرها در حال رفت و آمد است و پیشکار و خدمتکار دارد[3].
جناب محدث نوری (متوفای 1320 ق) در این باره می گوید: «هر چه ما تفحص کردیم راجع به زندگی حضرت در سرداب چیزی نیافتیم، ... این قصه را نورالدین جامی در کتاب شواهدالنبوه آورده است و البته این داستان در کتابهای اهل سنت آمده و ربطی به ما شیعیان ندارد»[4]
علامه امینی (متوفای 1390 ق) در این خصوص می فرمایند: «شیعه بر این باور نیست که حضرت در سرداب غیبت کرده و یا از آنجا ظهور می کند؛ بلکه شیعیان معتقدند حضرت از مکه معظمه و از کنار کعبه ظهور می کنند، آری سرداب محل سکونت امام هادی و امام عسکری(علیهماالسلام) بوده است»[5].
علامه عسکری نیز بیان داشته اند: «من از احدی از شیعه نشنیده ام که حضرت در سرداب، غیبت کرده و یا در آنجا سکونت داشته و یا از آنجا ظهور می نمایند»[6].
بطور کلی اعتقاد شفاف و صریح شیعه نسبت به محل زندگی و محل ظهور امام زمان(عجل الله فرجه)، که برگرفته از تعالیم و روایات اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) می باشد، این است که حضرت در زمان غیبت همانند دیگر مردم بر روی زمین و در شهرها، اما به تنهایی و بصورت نهان زندگی می کنند و هیچ ترسی به دل ندارند و کسی از محل اقامت ایشان اطلاع ندارد و حضرت پس از پایان دوران غیبت و به امر الهی از کنار کعبه معظمه در شهر مکه ظهور خواهند کرد، نه از سرداب مقدس در سامراء.
در اینجا به طور اجمالی به دو روایت از روایاتی که بر این عقیده شیعه تاکید و صراحت دارند، به ترتیب یکی درمورد محل زندگی و دیگری در مورد محل ظهور حضرت اشاره می شود:
1- امام صادق(علیه السّلام) فرمودند: «صاحب این امر را به ناچار غیبتى است و در غیبتش به ناچار عزلتى، و طیبة چه منزلگاه خوبى است و بخاطر سى نفر وحشتى آنجا نیست»[7].
«علامه مجلسى» در شرح این حدیث می گویند: «طیبة نام مدینه طیّبة است و از این روایت استفاده مى شود که آن حضرت را غالبا در مدینه و اطراف آن منزل و مأوا است».
چنانکه می بینید در این روایت هیچ اشاره ای به شهر سامراء و سرداب مقدس نشده است.
2- جابر از امام محمّد باقر(علیه السّلام) روایت کرده که فرمودند: «مهدى(علیه السّلام) در مکه موقع عشاء ظهور می کند و بیرق و پیراهن و شمشیر رسول خدا(صلى اللَّه علیه و آله) با او خواهد بود و علامتهاى نور و بیانى با آن حضرت می باشد، پس از آنکه نماز عشاء را میخواند با صداى بلند می گوید: ایها الناس من شما را بیاد خدا مى آورم و آن موقعى را که در مقابل او قرار می گیرید خاطرنشان شما می کنم زیرا که خداى تعالى اتمام حجت کرده و انبیاء و کتاب فرستاده تا شما را امر کند که براى او چیزى را شریک قرار ندهید و اطاعت و فرمان او و پیغمبرش را محافظت کنید و آنچه را قرآن احیاء کرده احیاء کنید و آنچه را که قرآن از بین برده از بین ببرید و (طریق) هدایت را یارى کنید و براى تقوا و پرهیزگارى ناصر و معین باشید، زیرا که فناء دنیا نزدیک است من شما را بسوى خدا و رسول او دعوت می کنم تا به کتاب خدا عمل کنید و باطل را نابود کرده سنت و شریعت را احیاء نمائید. پس با سیصد و سیزده نفر ...)[8].
این روایت هم به صراحت محل ظهور حضرت را از شهر مکه معرفی می کند و سخنی از سرداب سامراء در آن نیست.
در اینجا برای پاسخ کامل و جامع به این شبهه و ادعای بی اساس و کذب، لازم است دلایل و علل تقدس سرداب مقدس و زیارت آن با آداب خاص توسط شیعیان را توضیح دهیم تا جای هیچگونه ابهام و سوالی در ذهن مخاطب باقی نماند.
اما دلایل تقدس سرداب و زیارت آن نزد شیعه اینهاست:
دلیل اول اینکه سرداب سامراء محل زندگى سه امام معصوم و محل عبادت و تلاوت قرآن آن سه بزرگوار بوده است و از وجود مبارک آنان، شرافت و برکت کسب کرده است.
دلیل دوم اینکه سرداب در جوار مرقد دو تن از امامان معصوم قرار دارد و زائران امام هادى و عسکرى(عیهماالسلام)، آنجا را نیز زیارت مى کنند.
دلیل سوم اینکه امام زمان(عجل الله فرجه) در آن خانه متولّد و از آنجا غایب شده است (نه اینکه در آنجا پنهان شده است). در نتیجه شیعیان تقدّس و تبرک سرداب را صرفاً به دلایل یاد شده می دانند؛ نه به دلایل ساختگی که دیگران به دروغ به شیعه نسبت می دهند. این تقدّس تنها مختص به این مکان نیست؛ بلکه هر کجا که بطور مشخص محل عبادت یکى از امامان معصوم بوده است، بدان تبرک مى جویند و هرگز به راز دیگرى در آن معتقد نیستند و این کار به هیچ وجه امری ناپسند و بدعت بشمار نمی رود. در عین حال تبرک جستن به آثار و اماکن اولیاء خدا و زیارت آنها ریشه در دلایل قرآنی نیز دارد؛ در این باره می توان به تبرک جستن حضرت یعقوب(علیه السلام) به پیراهن یوسف(علیه السلام) اشاره نمود. همچنین وقتی یک سنگ بخاطر ایستادن حضرت ابراهیم(علیه السلام) روی آن ارزش و تقدّس می یابد و یا محل سعی در حج بخاطر اینکه حضرت هاجر(علیهاالسلام) بین دو کوه صفا و مروه دویده است، ارزشمند و مقدس می گردد، چه مانعی دارد که یک مکان بخاطر حضور سه تن از اولیاء خدا، و عبادت ایشان در آن مکان، و تولد یافتن موعود آخرالزمان، ارزش و تقدس یابد و مورد زیارت و تبرک جستن شیعیان گردد؟!
منابع:
1. الانساب، سمعانی، ج3، ص202.
2. بعض مثالب النواصب، 569.
3. کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج4، ص230.
4. کشف الاستار عن وجه الغائب عن الابصار، ص212.
5. الغدیر فى الکتاب و السنة و الادب، ج3، ص309.
6. اضواء علی السنه المحمد،ص206.
7. الغیبة، نعمانی، ص 188.
8. الملاحم و الفتن (فتنه و آشوبهاى آخر الزمان) ابن طاووس، ص64.